Ở các nước phát triển, mức độ bạo lực súng đạn của Mỹ là một vấn đề riêng biệt. Đây là lý do tại sao.
23/03/2021
Dịch bởi: Người Mỹ Gốc Việt
Sau vụ xả súng hàng loạt ở Boulder Colorado vào hôm thứ Hai, người Mỹ một lần nữa phải đối mặt với mối quan hệ độc nhất vô nhị của đất nước với súng đạn.
Mỹ chắc chắn là một quốc gia khác biệt khi nói đến vũ khí. Đây là một trong số ít quốc gia mà quyền sở hữu vũ khí được bảo vệ theo Hiến pháp. Nhưng mối quan hệ này còn độc nhất ở một khía cạnh quan trọng khác: Trong số các quốc gia phát triển, Mỹ là nơi có nhiều vụ giết người nhất - một phần lớn là do việc tiếp cận súng đạn dễ dàng mà người Mỹ có được.
Các bản đồ và biểu đồ trong bài viết này sẽ đưa ra các so sánh về bạo động tại Mỹ so với phần còn lại của thế giới, tại sao nó lại xảy ra và tại sao đó lại là một vấn đề khó giải quyết.
1) Mỹ có số vụ giết người bằng súng nhiều gấp sáu lần Canada và gần 16 lần so với Đức
 |
| Số vụ sát nhân bằng súng trên 1 triệu dân, số liệu năm 2012 tại các nước phát triển. (Nguồn: Javier Zarracina / Vox) |
Biểu đồ này, được tổng hợp từ dữ liệu của Liên Hợp Quốc năm 2012 do Simon Rogers thu thập cho báo Guardian, cho thấy nước Mỹ đang dẫn đầu rất xa các nước phát triển khác về số vụ giết người liên quan đến súng. Tại sao? Các đánh giá sâu rộng về nghiên cứu, do Trung tâm Nghiên cứu Kiểm soát Thương tích của Trường Y tế Công cộng Harvard biên soạn, cho thấy câu trả lời khá đơn giản: Hoa Kỳ là nước rất khác biệt về bạo lực súng đạn vì nước này có quá nhiều súng hơn các quốc gia phát triển khác.
2) Nước Mỹ có số súng nhiều hơn số dân
 Biểu đồ hiển thị tỷ lệ sở hữu súng dân sự theo quốc gia, tính trên mỗi 100 dân. (Nguồn: Small Arms Survey) |
Một cách nhìn khác: Người Mỹ chiếm chưa đến 5% dân số thế giới, nhưng họ sở hữu khoảng 45% tổng số vũ khí tư nhân trên thế giới, dựa trên dữ liệu năm 2018 từ Khảo sát vũ khí nhỏ (Small Arms Survey)
3) Đã có hơn 2.500 vụ xả súng hàng loạt kể từ Sandy Hook
 |
| Bản đồ các vụ xả súng hàng loạt ở Mỹ. (Kavya Sukumar / Vox) |
Vào tháng 12 năm 2012, một tay súng đã bước vào trường tiểu học Sandy Hook ở Newtown, Connecticut, và giết chết 20 trẻ em, sáu người lớn và chính hắn ta. Kể từ đó cho đến tháng 7 năm 2020, đã có hơn 2.500 vụ xả súng hàng loạt.
Con số đến từ Kho lưu trữ Bạo lực Súng, nơi lưu trữ cơ sở dữ liệu theo dõi các vụ xả súng hàng loạt kể từ năm 2013. Nhưng vì một số vụ xả súng không được báo cáo, cơ sở dữ liệu có thể bị thiếu một số, cũng như chi tiết của một số sự kiện.
Dữ liệu này sử dụng một định nghĩa khá rộng về "bắn hàng loạt": Nó không chỉ bao gồm các vụ xả súng trong đó bốn người trở lên bị sát hại, mà còn có cả các vụ xả súng trong đó bốn người trở lên bị bắn (không tính đến người bắn).
Ngay cả theo định nghĩa rộng rãi này, điều đáng chú ý là các vụ xả súng hàng loạt chỉ chiếm chưa đến 2% phần trăm số ca tử vong do súng đạn của Mỹ, tổng cộng gần 40.000 người chỉ tính riêng trong năm 2017.
4) Trung bình, có khoảng một vụ xả súng hàng loạt mỗi ngày ở Mỹ
 | |
Số vụ xả súng hàng loạt theo từng ngày trong năm 2015: 336 ngày, 355 vụ. (Nguồn : Christopher Ingraham / Washington Post) |
Bất cứ khi nào xảy ra một vụ xả súng hàng loạt, những người ủng hộ quyền sử dụng súng thường cho rằng việc đưa ra các cuộc tranh luận chính trị về việc kiểm soát súng ngay sau một thảm kịch là không phù hợp.
Nhưng nếu nghe theo cái lý lẽ của những lập luận này, sẽ không bao giờ là thời điểm thích hợp để thảo luận về việc kiểm soát súng, như Christopher Ingraham đã chỉ ra trên báo Washington Post vào năm 2015. Theo định nghĩa rộng hơn về các vụ xả súng hàng loạt, Mỹ có khoảng một vụ mỗi ngày. Vì vậy, nếu các nhà lập pháp buộc phải đợi một thời điểm không có những vụ xả súng hàng loạt để nói về việc kiểm soát súng, có thể họ phải chờ đợi rất lâu.
5) Các tiểu bang có nhiều súng hơn thì số người chết vì súng nhiều hơn
 |
| Một biểu đồ so sánh số người chết vì súng ở Mỹ với mức độ sở hữu súng, theo tiểu bang. (Nguồn: Mother Jones) |
Sử dụng dữ liệu từ một nghiên cứu năm 2016 trong tổ chức Phòng chống Thương tích và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), tạp chí Mother Jones đã tổng hợp biểu đồ ở trên cho thấy dân cư các bang có nhiều súng hơn có xu hướng chết vì súng nhiều hơn, bao gồm cả sát nhân lẫn tự sát. Điều này đã được tìm thấy trong nghiên cứu thực nghiệm, như ông David Hemenway, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Kiểm soát Thương tích Harvard, viết trong cuốn Súng đạn Cá nhân, Sức khỏe Cộng đồng (Private Guns, Public Health): “Tại Hoa Kỳ, nhiều bằng chứng thực nghiệm chỉ ra rằng một cộng đồng có nhiều súng hơn sẽ dẫn đến nhiều vụ sát nhân hơn.”
Đọc thêm trong bài “10 nhận định ủng hộ súng sai lầm, bị bóc trần” của Mother Jones.
6) Không chỉ ở Mỹ: Các nước phát triển có nhiều súng hơn cũng có nhiều ca tử vong do súng hơn
 |
Một biểu đồ cho thấy mối tương quan giữa số người chết vì súng và sở hữu súng, theo quốc gia. (Javier Zarracina / Vox)
7) Mỹ là một nước khác biệt về số tử vong do súng, nhưng không khác biệt về tội phạm nói chung
 |
| Biểu đồ tỷ lệ tội phạm các quốc gia công nghiệp. (Nguồn: Gallup Châu Âu) |
Nếu Hoa Kỳ xảy ra nhiều tội phạm hơn các quốc gia khác là một chuyện, nhưng dữ liệu hiện có cho thấy không phải như vậy. Mỹ chỉ khác biệt khi nói đến các vụ giết người và đặc biệt là bạo lực súng đạn, dựa trên dữ liệu năm 2000 của Jeffrey Swanson tại Đại học Duke.
Như Zack Beauchamp đã giải thích cho Vox, một phân tích đột phá vào những năm 1990 của Franklin Zimring và Gordon Hawkins thuộc Đại học UC Berkeley đã phát hiện ra rằng Hoa Kỳ nói chung không có nhiều tội phạm hơn các quốc gia công nghiệp phương Tây khác. Thay vào đó, Hoa Kỳ dường như có nhiều bạo lực gây tử vong hơn - và điều đó phần lớn là do sự phổ biến của súng.
Zimring và Hawkins viết: “Một loạt các so sánh cụ thể về tỷ lệ tử vong do tội phạm cướp của và tấn công ở Thành phố New York và London cho thấy sự khác biệt to lớn về nguy cơ tử vong ngay cả khi các mô hình chung là tương tự nhau. Khuynh hướng dùng bạo lực cá nhân khi gây tội cộng với sự sẵn sàng và khả năng sử dụng súng trong vụ cướp khiến mức độ tội phạm cướp của tương tự gây chết người ở Thành phố New York gấp 54 lần so với ở London.”
Điều này khá dễ hiểu theo nhiều cách: Người dân ở mọi quốc gia tranh cãi và gây gổ với bạn bè, gia đình và đồng nghiệp. Nhưng ở Mỹ, nhiều khả năng một người nào đó sẽ tức giận trong một cuộc tranh cãi và có thể rút súng và giết ai đó.
8) Các quốc gia có luật kiểm soát súng chặt chẽ hơn có ít ca tử vong liên quan đến súng hơn
 |
| Bản đồ màu tương quan giữa chuyện có ít nhất một luật hạn chế súng (kẻ sọc) và mức thương vong trên từng tiểu bang. (Nguồn: Zara Matheson / Viện thịnh vượng Martin) |
Khi nhà kinh tế học Richard Florida xem xét các trường hợp tử vong do súng và các chỉ số xã hội khác vào năm 2011, ông nhận thấy rằng ca tử vong do súng không liên quan đến dân số cao, đời sống căng thẳng, nhiều người nhập cư hay số bệnh nhân tâm thần. Nhưng ông đã tìm thấy một mối tương quan rõ ràng: Các tiểu bang có luật kiểm soát súng chặt chẽ hơn có ít ca tử vong liên quan đến súng hơn. (Đọc thêm tại “Địa lý của những cái chết do súng” của Richard Florida.)
Điều này được hỗ trợ bởi các nghiên cứu khác: Một đánh giá năm 2016 về 130 nghiên cứu ở 10 quốc gia, được công bố trên tạp chí Epidemiologic Reviews, cho thấy các hạn chế pháp lý mới đối với việc sở hữu và mua súng có xu hướng kéo theo tình trạng bạo lực súng giảm - một chỉ định rõ ràng cho thấy hạn chế quyền tiếp cận súng có thể cứu nhiều sinh mạng.
9) Tuy nhiên, các vụ giết người bằng súng (giống như tất cả các vụ giết người) đã giảm trong vài thập niên qua
 |
| Tỷ lệ tử vong vì súng đạn, 1981-2010 |
Tin tốt là số vụ giết người bằng súng, cũng như tổng số vụ giết người và tội phạm, đã giảm trong vài thập niên qua.
Vẫn còn rất nhiều cuộc tranh luận giữa các chuyên gia tư pháp hình sự về nguyên do của tình trạng giảm tội phạm này. Một số ý tưởng đáng tin cậy nhất bao gồm việc giam giữ hàng loạt, chính sách an ninh ngày càng tốt hơn. Nhưng một giả thuyết mà các nhà nghiên cứu đã phủ nhận rộng rãi là ý tưởng rằng nhiều súng hơn sẽ ngăn chặn tội phạm - trên thực tế, điều ngược lại có thể đúng, dựa trên nghiên cứu do Trung tâm Kiểm soát Thương tích của Trường Y tế Công cộng Harvard biên soạn.
10) Hầu hết những cái chết vì súng là tự tử
 |
| Tự tử bằng súng (đường trên) so với sát nhân bằng súng (đường dưới). (Nguồn: CDC) |
Mặc dù cuộc tranh luận chính trị của Mỹ về súng có xu hướng tập trung vào các vụ giết người và xả súng hàng loạt rùng rợn, phần lớn các trường hợp tử vong liên quan đến súng ở Mỹ là tự tử. Như Dylan Matthews đã giải thích cho Vox, đây thực sự là một trong những lý do thuyết phục nhất để giảm khả năng tiếp cận súng: Có rất nhiều nghiên cứu cho thấy việc tiếp cận nhiều hơn với súng làm tăng đáng kể nguy cơ tự tử.
11) Các bang có nhiều súng nhất báo cáo nhiều vụ tự tử nhất
 |
Biểu đồ tỷ lệ tử vong vì tự sát giữa nhóm các tiểu bang có tỷ lệ sở hữu súng cao và thấp (Nguồn: Tạp chí Y khoa New England)
12) Súng cho phép người ta tự sát dễ dàng hơn nhiều
 |
| Tỷ lệ chết vì tự sát bằng các phương tiện khác nhau (Estelle Caswell / Vox) |
Có lẽ lý do chính khiến việc tiếp cận với súng góp phần đáng kể vào các vụ tự tử là do súng gây sát thương nhiều hơn so với các lựa chọn khác như dùng dao hay độc chất.
Jill Harkavy-Friedman, Phó chủ tịch Nghiên cứu của Tổ chức Phòng chống Tự tử Hoa Kỳ, trước đây đã giải thích rằng đây là lý do tại sao việc giảm tiếp cận với súng có thể rất quan trọng để ngăn chặn các vụ tự tử: Chỉ cần trì hoãn một nỗ lực tự tử hoặc làm cho nó ít có khả năng dẫn đến tử vong hơn đủ mang lại sự khác biệt lớn.
Harkavy-Friedman nói: “Thời gian thực sự là chìa khóa để ngăn chặn hành vi tự sát ở một người tự tử. Đầu tiên, trạng thái khủng hoảng sẽ không kéo dài, vì vậy nó sẽ có vẻ ít nghiêm trọng hơn và ít vô vọng hơn theo thời gian. Thứ hai, nó mở ra cơ hội cho ai đó giúp đỡ hoặc người tự tử có thể tìm đến ai đó để giúp đỡ. Đó là lý do tại sao việc hạn chế tiếp cận các phương tiện gây chết người lại có sức ảnh hưởng mạnh mẽ.”
Bà nói thêm, “Nếu chúng ta giữ phương pháp tự tử ngoài tầm tay một người khi họ cân nhắc chuyện tự tử, trong thời điểm đó họ sẽ không chuyển sang phương pháp khác. Nó không có nghĩa là họ sẽ không bao giờ. Nhưng trong thời điểm đó, suy nghĩ của họ rất thiếu linh hoạt và cứng nhắc. Vì vậy, không giống như họ nói, ‘Ồ, cách này sẽ không hiệu quả. Tôi sẽ thử một cái gì đó khác.’ Họ thường không thể điều chỉnh suy nghĩ của mình và họ không thể chuyển đổi phương pháp."
13) Các chính sách hạn chế quyền tiếp cận với súng đã làm giảm các vụ tự tử
 |
Tỷ lệ số vụ tự tử bằng súng sau chương trình mua lại súng tại Úc (Nguồn: Estelle Caswell / Vox)
Khi các quốc gia giảm khả năng tiếp cận với súng, họ đã thấy số vụ tự sát bằng súng giảm xuống. Dữ liệu trên, được lấy từ một nghiên cứu năm 2010 của các nhà nghiên cứu Úc, cho thấy các vụ tự tử đã giảm đáng kể sau khi chính phủ Úc thiết lập chương trình mua lại súng bắt buộc, làm giảm khoảng 1/5 số lượng súng tại nước này.
Nghiên cứu của Úc cho thấy việc mua lại 3.500 khẩu súng trên 100.000 dân tương quan với việc giảm tới 50% số vụ giết người bằng súng và giảm 74% số vụ tự sát bằng súng. Như Dylan Matthews giải thích cho Vox, việc giảm số vụ giết người không đáng kể về mặt thống kê (phần lớn là do số vụ giết người ở Úc đã quá thấp). Nhưng sự sụt giảm về số vụ tự tử chắc chắn là đáng kể - và kết quả thật đáng kinh ngạc.
Úc không hề đơn độc trong các loại kết quả này. Một nghiên cứu bởi các nhà nghiên cứu Do Thái đã phát hiện ra rằng các vụ tự sát ở binh sĩ Do Thái đã giảm 40% khi quân đội ngừng cho phép binh sĩ mang súng về nhà vào cuối tuần. Sự thay đổi rõ rệt nhất vào những ngày cuối tuần.
Dữ liệu và nghiên cứu này có một thông điệp rõ ràng: Các quốc gia và tiểu bang có thể giảm đáng kể số vụ tự tử bằng cách hạn chế tiếp cận với súng.
14) Ở những bang có nhiều súng hơn, nhiều cảnh sát cũng bị giết khi làm nhiệm vụ
 |
| Cảnh sát bị giết hại nhiều hơn ở các tiểu bang có tỷ lệ súng đạn cao. (Nguồn: Hiệp hội Y tế Công cộng Hoa Kỳ) |
Khi mà các bang có nhiều súng hơn có xu hướng xảy ra nhiều vụ sát nhân hơn, sẽ không quá ngạc nhiên khi một nghiên cứu năm 2015 trên Tạp chí Y tế Công cộng Hoa Kỳ cho thấy, các bang có nhiều súng hơn cũng có nhiều cảnh sát chết trong khi thi hành công vụ.
Các nhà nghiên cứu đã xem xét dữ liệu liên bang về quyền sở hữu vũ khí và các vụ tử vong của các sĩ quan cảnh sát trên khắp Hoa Kỳ trong hơn 15 năm. Họ phát hiện ra rằng các bang có nhiều quyền sở hữu súng hơn thì có nhiều cảnh sát bị sát hại hơn: Cứ mỗi mức tăng 10% tỷ lệ sở hữu súng tương quan với việc có thêm 10 sĩ quan bị sát hại trong thời gian nghiên cứu 15 năm.
Phát hiện có thể giúp giải thích lý do tại sao các cảnh sát Mỹ có vẻ giết người nhiều hơn so với cảnh sát ở các nước phát triển khác. Đối với các sĩ quan cảnh sát Hoa Kỳ, tỷ lệ súng và bạo lực súng cao hơn - thậm chí chống lại họ - ở Mỹ có nghĩa là họ không chỉ gặp nhiều súng và bạo lực hơn, mà còn có thể gặp nhiều súng và bạo lực chết người hơn, khiến họ có nhiều khả năng sẽ tiên liệu và nhận thức một mối đe dọa là chết chóc và đưa đến kết quả sử dụng vũ lực sát thương.
15) Hỗ trợ sở hữu súng đã tăng mạnh kể từ đầu những năm 2000
 |
| Công chúng vẫn chia rẽ giữa quyền súng và hạn chế súng. (Nguồn: Pew Research) |
Trong hai thập niên qua, người Mỹ đã chuyển từ phần lớn ủng hộ kiểm soát súng sang ủng hộ nhiều hơn cho việc bảo vệ “quyền sở hữu súng của người Mỹ”, theo phân tích năm 2017 của Trung tâm Nghiên cứu Pew trên các cuộc khảo sát của họ. Sự thay đổi này đã xảy ra ngay cả khi các vụ xả súng hàng loạt lớn, chẳng hạn như vụ tấn công vào trường trung học Columbine và trường tiểu học Sandy Hook, đã nhận được nhiều sự chú ý của báo chí hơn.
16) Các chính sách kiểm soát súng cụ thể khá được ủng hộ
 |
| Một biểu đồ cho thấy sự ủng hộ cao đối với các biện pháp kiểm soát súng. (Nguồn: Pew Research) |
Theo khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu Pew, mặc dù hầu hết người Mỹ nói rằng họ muốn bảo vệ quyền sở hữu vũ khí, nhưng hầu hết cũng ủng hộ nhiều đề xuất kiểm soát súng - chẳng hạn như kiểm tra lý lịch chặt chẽ hơn, cơ sở dữ liệu để theo dõi việc bán súng và cấm vũ khí tấn công.
Sự mâu thuẫn này không chỉ có riêng cho các vấn đề về chính sách súng. Ví dụ, mặc dù hầu hết người Mỹ trước đây nói rằng họ không thích Obamacare, nhưng phần lớn họ cũng cho biết họ thích nhiều chính sách cụ thể trong luật chăm sóc sức khỏe. Người Mỹ chỉ không thích một số ý tưởng chính sách cho đến khi bạn trình bày cụ thể.
Đối với những người tin vào bằng chứng thực nghiệm rằng nhiều súng hơn có nghĩa là bạo lực hơn, sự mâu thuẫn này là nguồn gốc của rất nhiều sự thất vọng. Người Mỹ phần lớn ủng hộ các chính sách làm giảm khả năng tiếp cận với súng. Nhưng một khi các chính sách này được đề xuất, chúng sẽ bị các chính trị gia và chuyên gia vặn vẹo rộng rãi rằng chúng nhằm cố gắng “tước súng của bạn”. Vì vậy không có gì được thực hiện, và những cái chết có thể ngăn ngừa được vẫn tiếp tục xảy ra./.
Nguồn tiếng Anh:
America’s unique gun violence problem, explained in 16 maps and charts
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét